Tại sao chúng ta lại quên?

Hôm nay, Mỗi Ngày Một Câu Hỏi sẽ giải đáp thắc mắc tại sao chúng ta lại quên?

Bạn có thể tự hỏi tại sao trí nhớ của mình lại kém như vậy, nhưng thực tế, quên là một phần tự nhiên của cuộc sống. Đáng ngạc nhiên là con người quên rất nhanh. Theo nghiên cứu, chúng ta quên khoảng 56% thông tin chỉ trong vòng một giờ, 66% sau một ngày và lên đến 75% chỉ sau sáu ngày.

Mặc dù bộ não của chúng ta có khả năng xử lý thông tin tuyệt vời, nhưng việc ghi nhớ mọi chi tiết lại là một thách thức. Có nhiều nguyên nhân và cơ chế khác nhau dẫn đến việc chúng ta quên.

Quên là gì?

Quên là sự mất đi hoặc thay đổi thông tin đã từng được lưu trữ trong trí nhớ ngắn hạn hoặc dài hạn. Quá trình này có thể diễn ra đột ngột hoặc từ từ khi những ký ức cũ dần mờ nhạt. Dù việc quên là điều bình thường, nhưng nếu quên quá mức hoặc không theo quy luật, đó có thể là dấu hiệu của một vấn đề nghiêm trọng hơn.

Lãng quên do suy giảm ký ức

Bạn đã bao giờ cảm thấy như một mẩu thông tin vừa trôi tuột khỏi trí nhớ của mình chưa? Hoặc có khi bạn biết rõ nó vẫn ở đó, nhưng không cách nào nhớ ra được? Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây nên sự lãng quên – đó là khi ta không thể nhớ lại thông tin đã lưu trữ.

Nhưng tại sao điều này lại xảy ra? Một lời giải thích khả thi là "lý thuyết suy giảm ký ức". Theo lý thuyết này, mỗi khi chúng ta hình thành một ký ức mới, một dấu vết của nó được tạo ra trong não. Tuy nhiên, theo thời gian, nếu ký ức này không được sử dụng hay nhắc lại, các dấu vết đó dần dần mờ nhạt và biến mất. Nếu không được củng cố lại, thông tin sẽ bị lãng quên.

Tuy nhiên, có một điểm đáng chú ý: nghiên cứu đã chỉ ra rằng, ngay cả những ký ức không được nhắc lại cũng có thể bền vững đáng kể trong bộ nhớ dài hạn. Não bộ của chúng ta còn có một cơ chế gọi là "lãng quên chủ động" – nó chủ động loại bỏ những ký ức không còn hữu ích, giúp chúng ta tập trung vào thông tin quan trọng hơn.

Lãng quên do sự can thiệp

Một nguyên nhân khác gây lãng quên là do hiện tượng "can thiệp". Đôi khi, các ký ức cạnh tranh với nhau, khiến việc ghi nhớ trở nên khó khăn. Khi thông tin mới quá giống với thông tin đã được lưu trữ trước đó, khả năng can thiệp xảy ra càng cao.

Có hai loại can thiệp chính:

• Can thiệp chủ động: Khi những ký ức cũ khiến cho việc ghi nhớ ký ức mới trở nên khó khăn hoặc không thể thực hiện được.
• Can thiệp hồi tố: Khi thông tin mới làm cản trở khả năng nhớ lại những gì đã học từ trước.

Thậm chí, việc cố gắng nhớ lại một điều gì đó có thể làm cho những ký ức khác bị lãng quên. Nghiên cứu chỉ ra rằng, việc truy xuất một số thông tin từ bộ nhớ có thể dẫn đến hiện tượng "quên do nhớ lại", đặc biệt là khi các tín hiệu để truy xuất ký ức rất giống nhau.

Tuy điều này có vẻ bất lợi, nhưng thực tế, kiểu quên này có thể mang tính thích nghi. Bằng cách ưu tiên một ký ức và lãng quên ký ức khác, não bộ giúp giảm nguy cơ can thiệp trong tương lai. Để giảm thiểu tác động của sự can thiệp, luyện tập thông tin mới thường xuyên là một chiến lược hiệu quả, giúp thông tin cũ ít có cơ hội "gây nhiễu"

Lãng quên do không lưu trữ

Có những lúc chúng ta quên đi điều gì đó không phải vì trí nhớ kém, mà vì thông tin ấy chưa bao giờ thực sự được ghi lại trong bộ nhớ dài hạn. Đó là lỗi mã hóa, khi thông tin không được chuyển từ bộ nhớ ngắn hạn sang dài hạn.

Trong một thí nghiệm nổi tiếng, các nhà nghiên cứu yêu cầu người tham gia xác định đúng đồng xu Mỹ giữa nhiều hình vẽ đồng xu khác nhau. Kết quả đáng ngạc nhiên là dù đồng xu là vật dụng quen thuộc hàng ngày, rất ít người có thể chỉ ra chính xác các chi tiết của nó. Điều này cho thấy rằng, chúng ta chỉ mã hóa vào trí nhớ những chi tiết cần thiết để nhận diện đồng xu, chứ không phải tất cả các chi tiết nhỏ nhặt. Vì chúng ta không cần phải nhớ từng chữ hay hình ảnh trên đồng xu để phân biệt nó, nên những chi tiết này không được lưu vào trí nhớ dài hạn.

Hơn nữa, ký ức có xu hướng đơn giản hóa. Thay vì nhớ từng chi tiết nhỏ lẻ, chúng ta thường chỉ lưu giữ thông tin tổng quát. Điều này là một lợi thế, giúp chúng ta tập trung vào những thông tin quan trọng hơn cho cuộc sống hàng ngày.

Lãng quên có chủ đích

Đôi khi, chúng ta cố tình muốn quên đi những ký ức, nhất là khi chúng gắn liền với những trải nghiệm đau thương hoặc khó chịu. Việc đối mặt với những ký ức này có thể khiến chúng ta lo lắng và mệt mỏi, nên việc cố gắng quên đi là điều dễ hiểu. Có hai dạng quên có chủ đích: kìm nén, là sự quên có ý thức, và đè nén, một cơ chế vô thức.

Tuy nhiên, khái niệm về ký ức bị kìm nén vẫn còn gây tranh cãi trong giới tâm lý học. Việc nghiên cứu và chứng minh sự tồn tại của những ký ức bị kìm nén là rất khó, nếu không muốn nói là bất khả thi.

Đáng chú ý là những ký ức đau thương thường ít được nhắc lại hay diễn tập, khiến chúng dễ bị lãng quên hơn. Bằng cách quên đi những chi tiết cụ thể của những ký ức đau buồn, con người có thể giảm thiểu cảm giác đau khổ và dễ dàng tiếp tục cuộc sống. Mặc dù ký ức có thể không bao giờ biến mất hoàn toàn, nhưng việc làm mờ đi những chi tiết khó chịu giúp chúng ta đối mặt với cuộc sống một cách dễ chịu hơn

Những nguyên nhân bất ngờ dẫn đến lãng quên

Ngoài những yếu tố thường gặp, còn có nhiều nguyên nhân khác góp phần khiến trí nhớ giảm sút. Dưới đây là những tác nhân phổ biến gây ra tình trạng hay quên:

• Rượu: Dù chỉ vài ly mỗi ngày, rượu có thể làm suy giảm khả năng ghi nhớ, vì vậy, hạn chế uống rượu sẽ giúp bảo vệ trí nhớ của bạn.

• Trầm cảm: Không chỉ gây ra những triệu chứng như tâm trạng buồn bã hay mất hứng thú, trầm cảm còn làm giảm khả năng tập trung và ghi nhớ.

• Thiếu ngủ: Giấc ngủ giúp củng cố ký ức, vì vậy việc thiếu ngủ không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn làm suy giảm trí nhớ đáng kể.

• Thuốc: Một số loại thuốc, như thuốc chống trầm cảm, an thần, hay thuốc cảm lạnh và dị ứng, cũng có thể tác động đến trí nhớ của bạn.

• Căng thẳng: Áp lực, dù cấp tính hay mãn tính, cũng là một yếu tố khiến việc ghi nhớ trở nên khó khăn hơn.

• Tuổi tác: Khi lớn tuổi, suy giảm nhận thức là điều không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, nếu tình trạng quên diễn ra nghiêm trọng, đó có thể là dấu hiệu của bệnh lý như Alzheimer.

Nếu bạn cảm thấy lo lắng về trí nhớ của mình hoặc gặp thêm các triệu chứng khác, hãy gặp bác sĩ để được tư vấn và can thiệp kịp thời.

Cách giảm thiểu lãng quên

Dù không thể hoàn toàn tránh khỏi việc quên, có những phương pháp giúp củng cố trí nhớ và giảm thiểu tình trạng này:

• Tập thể dục: Chỉ cần một bài tập nhẹ nhàng cũng đủ để cải thiện trí nhớ nhanh chóng. Không cần dành quá nhiều thời gian ở phòng gym; ngay cả một bài tập ngắn cũng mang lại lợi ích đáng kể.

• Ngủ đủ giấc: Giấc ngủ từ 7-9 giờ mỗi đêm là điều cần thiết để duy trì sức khỏe tinh thần và cải thiện trí nhớ.

• Luyện tập thông tin: Việc thường xuyên ôn tập và nhắc lại thông tin là cách đơn giản nhưng hiệu quả để lưu giữ thông tin lâu hơn.

• Viết ra: Ghi chép lại những điều quan trọng không chỉ giúp bạn dễ dàng tra cứu, mà còn tăng cường khả năng ghi nhớ.

Mặc dù lãng quên thường được xem là điều tiêu cực, nhưng đôi khi nó lại mang tính thích nghi. Việc quên đi những thông tin không cần thiết giúp não bộ tập trung vào những ký ức quan trọng, làm chúng trở nên bền vững hơn theo thời gian.

Hiểu rõ những nguyên nhân và cách cải thiện trí nhớ không chỉ giúp bạn sống thoải mái hơn, mà còn có thể tận dụng các chiến lược để giữ cho bộ não luôn hoạt động tốt và hiệu quả.

Tại sao chúng ta lại quên? Chắc hẳn bạn đã có câu trả lời đúng không nào? Cùng đón đọc các bài viết khác của Mỗi Ngày Một Câu Hỏi bạn nhé!